ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΣΥΝΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ
Σε πρόσφατη απόφασή του το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών μετά την εφαρμογή του νέου νόμου για τη συνεπιμέλεια αποφάσισε υπέρ της συνεπιμέλειας του τέκνου.
Ορισμένες ενδιαφέρουσες σκέψεις της απόφασης έχουν ως εξής:
Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 1514 παρ.3 ΑΚ το Δικαστήριο, που αποφασίζει επί διαφωνίας των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, έχει ως δυνατότητα, ανάλογα με την περίπτωση, να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας. Η κατανομή αυτή μπορεί να γίνει με λειτουργικό κριτήριο και να αφορά ορισμένες μόνο από τις εξουσίες της γονικής μέριμνας (λειτουργική κατανομή). Τρόπος (λειτουργικής) κατανομής συνιστά η ανάθεση ορισμένων λειτουργιών της (π.χ. επιμέλεια) στον ένα γονέα και των υπολοίπων (διοίκηση, περιουσία, εκπροσώπηση) στον άλλο ή στην από κοινού άσκηση. Στο πλαίσιο της λειτουργικής κατανομής το Δικαστήριο μπορεί να κατανείμει μεταξύ των γονέων μόνο ορισμένες πτυχές της επιμέλειας του προσώπου του παιδιού (λ.χ. σχολική επίβλεψη, θέματα υγείας, εκπαίδευσης, δραστηριοτήτων).
Κατά τα λοιπά για την επιμέλεια και τις λοιπές εξουσίες της γονικής μέριμνας ισχύει ο κανόνας της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας κατ` άρθρο 1513 εδ. α ΑΚ και το Δικαστήριο δε χρειάζεται να αποφασίσει σχετικά. Ένας άλλος τρόπος κατανομής της γονικής μέριμνας, που συνιστά και αυτός κατά βάση παρέκκλιση απ` τον κανόνα της από κοινού άσκησης της επιμέλειας, όπως όλες οι περιπτώσεις που ορίζονται στην 1514 παρ. 2 ΑΚ [Κονδύλη, Ειδικές πράξεις του γονέα μετά το διαζύγιο, την διάσταση ή την ακύρωση του γάμου, ΕφΑΔΠολΔ 2021, 398, Ι. Βαλμαντώνη σε Ερμηνεία ΑΚ και ΕισΝΑΚ (Συμπλήρωμα μετά τον Ν. 4800/2021), άρθρο 1514, σελ. 24] είναι η χρονική κατανομή της άσκησης της επιμέλειας, ή εναλλασσόμενη άσκηση όλων των εκφάνσεων της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας ειδικότερα. Ο τρόπος αυτός κατανομής της άσκησης της επιμέλειας εξασφαλίζει την από κοινού συμμετοχή των γονέων στην άσκησή της και την ισόρροπη ανάπτυξη του παιδιού, που γίνεται δέκτης των διαφορετικών αντιλήψεων και τρόπων σκέψης των γονέων του, ενδέχεται όμως να δημιουργήσει και συνεχείς εντάσεις και τριβές μεταξύ των γονέων, καθόσον η εναλλασσόμενη ανατροφή απαιτεί μια πραγματική συνεργασία μεταξύ τους στις επιλογές και στη διαχείριση του ανηλίκου κατά τρόπο παραγωγικό.
Η χρονική κατανομή της άσκησης της γονικής μέριμνας πρέπει να αντιμετωπίζεται με προσοχή, καθώς έχει τα ίδια μειονεκτήματα με την εναλλασσόμενη διαμονή του παιδιού και μπορεί επιπλέον να εκθέσει το παιδί σε γονεϊκές επιλογές εκ διαμέτρου διαφορετικές ενώ υπάρχει ο ακόμα μεγαλύτερος κίνδυνος ο ένας γονέας να επιχειρεί να αναιρέσει τις επιλογές του άλλου, με αυτονόητα κακή επίπτωση στο παιδί. Για να λειτουργήσει, δηλαδή, αποτελεσματικά η χρονικά κατανεμημένη γονική μέριμνα ή επιμέλεια μεταξύ των δύο γονέων απαιτείται η στοιχειώδης δυνατότητα συνεννόησης, κατανόησης και εμπιστοσύνης μεταξύ τους και η λύση των διαφορών τους με καταφυγή πρωτίστως στη διαμεσολάβηση και ως έσχατο μέσο στα δικαστήρια (βλ. σχετ Γ. Λέκκα, ο.π., σελ. 205, 224 επ.. Κ. Φουντεδάκη ό.π. σελ. 53 επ. βλ. και υπό το προϊσχύσαν δίκαιο ΑΠ 1016/2019, ΑΠ 1393/2017, ΑΠ 317/2015, ΕφΘεσ 14202/2020, ΕφΑθ 504/2019, ΤΝΠ Νόμος, ΜονΛασιθ 261/2020 ΕφΑΔΠολΔ 2021, 78).
Και αυτό γιατί, πλέον των άλλων, ο ειδικός προς τούτο διαμεσολαβητής μπορεί να συντάξει, κατά τα διεθνή πρότυπα, και ένα υποστηρικτικό των γονέων «σχέδιο ανατροφής τέκνου» που θα τους κατευθύνει στην ειρηνική επίλυση των σχετικών διαφωνιών τους (βλ. περί του τελευταίου Βαλτούδη, ο.π., Κ. Φουντεδάκη, Οι προτεινόμενες τροποποιήσεις στο Οικογενειακό Δίκαιο – Γενικές επισημάνσεις για τη γονική μέριμνα – Ζητήματα επικοινωνίας, ΕφΑΔΠολΔ 2020). Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της χρονικής κατανομής της άσκησης της επιμέλειας μεταξύ των γονέων και της εναλλασσόμενης διαμονής (κατοικίας) του τέκνου. Η πρώτη συνιστά μορφή κατανομής της άσκησης της γονικής μέριμνας κατά την οποία οι γονείς ασκούν εναλλάξ τη γονική μέριμνα με περιοδικότητα και συνεπάγεται ότι το παιδί έχει εναλλασσόμενη κατοικία στον τόπο της κατοικίας του γονέα του, ο οποίος στο πλαίσιο αυτό ασκεί μόνος του κάθε φορά τις πράξεις επιμέλειας του παιδιού για όλα τα θέματα, με εξαίρεση εκείνα που αφορούν στον πυρήνα, κατ` άρθρο 1519 παρ. 1 ΑΚ.
Αντιθέτως, η εναλλασσόμενη διαμονή μπορεί να διαταχθεί από το Δικαστήριο αυτοτελώς, χωρίς την κατανομή της άσκησης της επιμέλειας, οπότε οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν από κοινού την επιμέλεια του παιδιού (συνεπιμέλεια) σύμφωνα με τον κανόνα της 1513 εδ α`ΑΚ, με εξαίρεση μόνο εκείνες τις πράξεις επιμέλειας κατ` άρθρο 1513 εδ. β`ΑΚ, που μπορεί να επιχειρεί κάθε φορά μόνος του ο γονέας με τον οποίο διαμένει εκ περιτροπής το παιδί. Έτσι με τον κανόνα της διάταξης 1513 ΑΚ αποσυνδέεται ο τόπος διαμονής του παιδιού από την άσκηση της επιμέλειας. Συνεπώς, το παιδί μπορεί να διαμένει με τον έναν γονέα και η επιμέλεια να ασκείται από κοινού, με εξαίρεση τις πράξεις της επιμέλειας του άρθρου 1513 εδ. β`ΑΚ, και επίσης (a fortiori) το παιδί να διαμένει εναλλακτικά και με τους δύο γονείς και η επιμέλεια να ασκείται από κοινού ή ακόμα και από τον έναν γονέα.
Με δεδομένη την ύπαρξη του εν λόγω δεσμού του τέκνου προς το συγκεκριμένο γονέα, αυτός μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει τη δυνατότητα αποτελεσματικότερης διαπαιδαγώγησης προς όφελος του ανηλίκου και επομένως ότι είναι ο πλέον κατάλληλος για την επιμέλειά του, όμως υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι ο ιδιαίτερος αυτός δεσμός του τέκνου προς τον ένα από τους γονείς του έχει αναπτυχθεί φυσιολογικά και αβίαστα ως ψυχική στάση, η οποία είναι προϊόν της ελεύθερης και ανεπηρέαστης επιλογής του ανηλίκου, που έχει την στοιχειώδη ικανότητα διάκρισης. Αντίθετα, δεν επικροτείται η υπαίτια συμπεριφορά του γονέα που αυτογνωμόνως μετά τη διάσπαση της έγγαμης συμβίωσης αποκόπτει εντελώς τον έτερο γονέα απ` την προβλεπόμενη απ` το νόμο από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας και διαμορφώνει συνθήκες αποκλεισμού του έτερου γονέα ακόμα και απ` την επικοινωνία του με το τέκνο (πχ επιλέγοντας τόπο κατοικίας πολύ μακριά απ` τον τόπο κατοικίας του έτερου γονέα), έτσι ώστε όταν θα προκύψει η ανάγκη για δικαστική ρύθμιση της υπόθεσης να επικαλεστεί τους ιδιαίτερους δεσμούς του τέκνου μαζί του και να επιτύχει ευνοϊκή υπέρ του απόφαση. Εξάλλου, κριτήριο για την καταλληλότητα ή μη του γονέα να του ανατεθεί η άσκηση της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας των ανήλικων τέκνων ακόμα και κατ` αποκλεισμό του άλλου γονέα μπορεί να αποτελέσει και ο τρόπος άσκησης αυτής μετά τη διακοπή της έγγαμης συμβίωσης.
Έτσι, εάν για παράδειγμα ένας γονέας, ενώ ισχύει η εκ του νόμου πρόβλεψη της συνεπιμέλειας, μολονότι δεν συντρέχει λόγος κατεπείγοντος, λαμβάνει επανειλημμένα πρωτοβουλίες για τη ζωή του παιδιού, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του άλλου γονέα, αν επανειλημμένα δεν ενημερώνει τον άλλο γονέα για ζητήματα που αφορούν το παιδί (π.χ. ζητήματα υγείας, εθισμό στη χρήση ηλεκτρονικών παιχνιδιών κ.λπ.), αν παραπείθει δολίως το παιδί ως προς το ό,τι ο άλλος γονέας είναι επικίνδυνος για τη σωματική ή ψυχική υγεία του, ή αν, ενώ με προσωρινή διαταγή ή απόφαση ασφαλιστικών έχει την αποκλειστική επιμέλεια του ανηλίκου, παρεμποδίζει αδικαιολόγητα την επικοινωνία των τέκνων με τον άλλο γονέα, τούτο συνιστά κακή και καταχρηστική άσκηση της γονικής μέριμνας, που λαμβάνεται υπόψη στα πλαίσια του άρθρου 1514 ΑΚ και που είναι δυνατόν να επισύρει ακόμη και τις συνέπειες του άρθρου 1532 ΑΚ (ως «διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του παιδιού με τον γονέα» κατά την έννοια του 1532 παρ. 2 περίπτ. β` ΑΚ ή, εφόσον υπάρχει σχετική, έστω και προσωρινή, δικαστική κρίση ως υπαίτια παράβαση από τον άλλο γονέα της συμφωνίας ή δικαστικής απόφασης για την επιμέλεια και επικοινωνία του παιδιού κατά την έννοια του 1532 παρ. 2 περίπτ. α και γ` ΑΚ). Κι αυτό, γιατί η συστηματική και κατ` επανάληψη παρεμπόδιση της συμμετοχής του άλλου γονέα στην από κοινού άσκηση της επιμέλειας ή της επικοινωνίας του με το τέκνο του μπορεί να οδηγήσει σε αποκοπή του τέκνου από τον γονέα με τον οποίο αυτό δε διαμένει μαζί, κατάσταση που συνιστά γονική αποξένωση και οδηγεί σε δομικές ανισορροπίες και σε τελική ανάλυση στη συναισθηματική κακοποίηση του παιδιού (βλ. ΜονΠρΖακ 85/2021 ΤΝΠ Νόμος, Χ. Σταμπέλου, σχόλια κάτω από την ΠολΠρΑθ 124/2021, ΕφΑΔΠολΔ 2021, σελ. 193, Κ. Δεμερτζή, Γονική Αποξένωση: μια προσέγγιση από την άποψη της θεωρίας των διαπραγματεύσεων, ΕφΑΔΠολΔ 2010.384 επ.).
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΑΥΤΟΥΣ
ΡΥΘΜΙΖΕΙ τον τρόπο άσκησης της (από κοινού) επιμέλειας των ανηλίκων τέκνων των διαδίκων, την οποία θα ασκούν από κοινού οι γονείς, με το σύστημα της εναλλασσόμενης κατοικίας των τέκνων στην κατοικία των γονέων τους, με τους οποίους θα διαμένουν εκ περιτροπής, δηλαδή με εναλλαγή του τόπου διαμονής των τέκνων, κατά την χρονική κατανομή, που ορίζεται στην αμέσως παρακάτω διάταξη, οπότε οι γονείς θα ασκούν από κοινού την επιμέλεια των τέκνων τους (συνεπιμέλεια) σύμφωνα με τον κανόνα της 1513 εδ α`ΑΚ, με εξαίρεση μόνο εκείνες τις συνήθεις πράξεις επιμέλειας, για την τρέχουσα διαχείριση της περιουσίας του και πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα (άρθρα 1513 εδ. β` και 1516 εδ. α` ΑΚ), τις οποίες μπορεί να επιχειρεί κάθε φορά μόνος του ο γονέας με τον οποίο θα διαμένουν ταυτόχρονα κάθε φορά τα παιδιά, ήτοι μόνο τις πράξεις καθημερινής φροντίδας, ενώ και κατά τα λοιπά η γονική μέριμνα θα ασκείται από κοινού από τους γονείς στο σύνολό της, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής των παιδιών.
ΟΡΙΖΕΙ ως τόπο διαμονής των ανήλικων τέκνων των διαδίκων εναλλασσόμενα τον τόπο κατοικίας καθενός από τους γονείς τους (εναλλασσόμενη κατοικία) με τον οποίο θα διαμένουν αυτά ταυτόχρονα κατά τις αμέσως παρακάτω αναφερόμενες ημέρες και ώρες, και ειδικότερα: οι ανήλικες θα διαμένουν στην κατοικία του πατέρα τους … , ενώ τις υπόλοιπες ημέρες του μήνα οι ανήλικες θα διαμένουν στην κατοικία της μητέρα τους.